Çanakkale Kentinin Adları Üzerine

Bugün Biga Yarımadası olarak adlandırılan, içinde Çanakkale kentini de barındıran bölgenin tarihte bilinen en eski adı Troas'tır. Antik dönemin ünlü coğrafyacısı Strabon bu bölgenin sınırlarını:
"Kyzikene'den (Erdek) Aisepos (Gönen Çayı) ve Granikos (Biga Çayı) çaylarından, Abydos ve Sestos'a kadar uzanan bölge.." olarak verir. Burası kaba hatlarıyla Erdek Körfezi ve Edremit Körfezine çizilen hayali çizginin Batısında kalan bölgedir.
Çanakkale kenti ise tarihte Çanakkale Boğazı ile özdeşleşmiştir. Bu nedenle bilinen en eski ad Çanakkale Boğazına aittir. Boğaza verilen en eski ad olan "Hellespontos" Yunan mitolojisinde altın postu aramaya giden Argonotlar efsanesi ile bağlantılıdır. Azra Erhat, Mitoloji sözlüğünde efsaneyi şöyle anlatır:" Altın Post, bir zamanlar kral Athamas'ın çocukları olan Pihriksos'la Helle'yi sırtına alıp Yunanistan'dan Karadeniz'deki Kolkhis (Kafkasya) ülkesine kaçıran kanatlı koçun postekisidir. Kız kardeşi Helle boğazları geçerken denize düştükten sonra Pihriskos tek başına Kolkhis'e varır." İşte Helle denize düştükten sonra boğazlarda Helle Denizi anlamında "Hellespontos" dendiği söylenir. Tarihçi Herodotos da boğazdan bu adla bahseder. Bu isim bazen İstanbul Boğazı için de söylenir. "Hellespontos" ismi Doğu Roma İmparatorluğunun sonuna kadar kullanılır.
Adlandırmada bazı karışıklıklar yaşanır. Deniz haritalarında boğazın çok defa isimsiz bırakıldığı görülür. Bazılarında "Romania Boğazı", bazen de, Abydos'tan kaynaklanan "Aveo Boğazı", Haçlı seferleri sırasında da "St. George Boğazı" adlarına rastlanır. Genel olarak Orta çağda İstanbul Boğazına verilen isimler Çanakkale Boğazı için de kullanılmıştır.
Avrupalılarca boğaza verilen"Dardanelles" kaynağı ise Troia krallarından Dardanos'a bağlanır. Hemeros'un İlyada'sında Dardanos'tan şöyle bahsedilir:
"... Bulut devşiren Zeus baba oldu ilkin Dardanos'a
Dardanos kurdu Dardanie'yi,
O zamanlar kutsal ilyon yoktu,
Ölümlü insanların büyük kenti yoktu ovada.
Dardanoslular çok pınarlı İda'nın eteklerinde otururdu.
Dardanos'tan Erikhtonios doğdu, kral oldu,
En varlıklı adamı oldu ölümlü insanların.."

Dardanel adı da Dardanos şehrinden gelmektedir. Zamanla tarihin karanlığına gömülen bu şehir yerine, sonraları boğazın en dar yerinde inşa edilen karşılıklı Türk kaleleri de "Dardanelia" olarak adlandırılmıştır. Osmanlı eserlerinde boğazın adı genellikle "Akdeniz Boğazı"dır. Katip Çelebi buradan sadece boğaz diye bahseder.
14. yüzyılda Türkler tarafından boğazın en dar yerinde inşa edilen kaleye ve bunun yanında oluşan şehre "Kale-i Sultaniye" denilmesi sebebiyle boğaz da aynı adla anılır. 1470-1554 yıllarında yaşamış Türk denizcisi Piri Reis'e ait en eski haritalarda, Kilitbahir ve Kale-i Sultaniye adları geçer. 17. Yüzyılda seramik üretimi ve ticaretiyle ünlenen kent, sonraları" Çanak Kalası" olarak adlandırılmış, bu ad sonraları Çanakkale'ye dönüşmüştür. Boğaz'da "Çanakkale Boğazı" olarak adlandırılırken Avrupa kaynaklarında genellikle yanına parantez içerisinde Dardanelles kelimesi yazılmıştır.